Ortoreksiya nervosa eğilimi ve dikkat yanlılıkları arasındaki ilişkide obsesif-kompulsif belirtilerin düzenleyici ve yeme tutumunun aracı rolü: bir göz izleme çalışması

Ortoreksiya Nervoza (ON), sağlıklı beslenmeye yönelik aşırı ilgi ve katı tutumlarla karakterize edilen, henüz tanı kılavuzlarında yer almayan fakat klinik ilgiyi giderek daha fazla üzerine çeken bir yapıdır. ON’nin yeme bozuklukları (YB) ve obsesif-kompulsif bozukluk (OKB) ile gösterdiği benzerlikler, bu yapının nasıl kategorize edilmesi gerektiği konusunda süregelen tartışmaları beraberinde getirmektedir. Bu doğrultuda, ON’nin yalnızca davranışsal özelliklerinin değil, aynı zamanda bilişsel süreçlerle olan ilişkilerinin de incelenmesi gerekmektedir. Bu çalışma, ON eğilimi ile dikkat yanlılığı arasındaki ilişkiyi, yeme tutumu ve obsesif-kompulsif belirtiler bağlamında deneysel bir yöntem olan göz izleme tekniği ile araştırmayı amaçlamıştır. Çalışma iki aşamadan oluşmuştur. Tarama aşamasına, klinik tanısı bulunmayan 347 sağlıklı yetişkin katılmış; bu aşamada ORTO-11, Yeme Tutum Testi Kısa Formu (YTT-26) ve Maudsley Obsesif-Kompulsif Soru Listesi (MOKSL) katılımcılara uygulanmıştır. Deneysel aşamada ise ON eğilimi yüksek (n=17) ve düşük (n=17) bireylerden oluşan iki grup oluşturulmuştur. Katılımcılara daha önce ön çalışması gerçekleştirilerek seçilen sağlıklı, sağlıksız yiyecek ve nötr nesnelerden oluşan 30 çift görsel gösterilmiş ve her bir çift için 8 saniyelik süre boyunca göz hareketleri kaydedilmiştir. Dikkat yanlılığı dört bileşen üzerinden değerlendirilmiştir: ilk bakış yönü/süresi, toplam bakış süresi, toplam bakış sayısı ve ilgi alanları arası geçiş sayısı. Hayes’in PROCESS Model 5 analizi kullanılarak, ortorektik eğilim ile dikkat yanlılığı arasındaki ilişkide yeme tutumunun aracı, obsesif-kompulsif belirtilerin ise düzenleyici etkisi test edilmiştir. Tarama aşaması için yapılan analizler ışığında deney aşamasından elde edilen bulgular, ortorektik eğilimlerin yeme tutumlarını tüm dikkat yanlılığı parametrelerinde anlamlı ve negatif biçimde yordadığını göstermiştir. Ancak bu ilişkinin aracılık ve düzenleyicilik üzerindeki etkisi dikkat parametrelerine ve uyaranın türüne göre farklılık göstermiştir. İlk bakış yönü ve süresinde anlamlı bir etki saptanmamış; toplam bakış süresi ve sayısında ise grup farkı olmaksızın bazı uyaran türlerinde dikkat kaçınmasına işaret eden örüntüler ortaya çıkmıştır. İlgi alanları arası geçiş sayısı ise anlamlı bir etki göstermemiştir. Sonuç olarak bu tez çalışması, ON’nin yalnızca yeme tutumlarını değil, aynı zamanda dikkat süreçlerini ve psikopatolojik yapılarla olan ilişkisini de etkileyebilecek bilişsel bir yapı olduğunu ortaya koymakta ve alandaki teorik tartışmalara katkı sunmaktadır.

Orthorexia Nervosa (ON) is characterized by an excessive preoccupation with healthy eating and rigid dietary behaviors. Although it is not yet included in diagnostic manuals, ON has increasingly attracted clinical and academic attention. The overlap between ON, eating disorders (ED), and obsessivecompulsive disorder (OCD) has sparked ongoing debates regarding its classification. In this context, it is crucial to examine not only the behavioral features of ON but also its cognitive correlates. This study aimed to investigate the relationship between ON tendency and attentional bias through the mediating role of eating attitudes and the moderating role of obsessive-compulsive symptoms using an experimental eye-tracking method. The study consisted of two phases. In the screening phase, 347 healthy adults without clinical diagnoses completed the ORTO-11, the Eating Attitudes Test Short Form (EAT-26), and the Maudsley Obsessive-Compulsive Inventory (MOCI). In the experimental phase, two groups were formed based on high (n = 17) and low (n = 17) ON tendencies. Participants were shown 30 pairs of images comprising healthy, unhealthy food and neutral object stimuli, previously selected through a pilot study, and their eye movements were recorded for 8 seconds during the presentation of each stimulus pair. Attentional bias was evaluated across four components: first fixation direction/duration, total fixation duration, total fixation count, and run count between areas of interest. Hayes’ PROCESS Model 5 was used to test the mediating role of eating attitudes and the moderating role of obsessive-compulsive symptoms in the relationship between ON tendency and attentional bias. In light of the analyses conducted during the screening phase, the findings obtained from the experimental phase revealed that orthorexic tendencies significantly and negatively predicted eating attitudes across all attentional bias parameters. However, the mediating and moderating effects of this relationship varied depending on the attentional parameters and the type of stimuli. No significant effect was found in the direction or duration of the first fixation; however, patterns indicative of attentional avoidance emerged in total fixation duration and count for certain types of stimuli, regardless of group differences. The number of transitions between areas of interest did not show a significant effect. In conclusion, this thesis suggests that orthorexia nervosa may represent a cognitive construct that not only influences eating attitudes but also impacts attentional processes and their associations with psychopathological structures, thereby contributing to theoretical discussions in the field.